Teoria perspektywy
Dlaczego chcemy coraz wiecej i mocniej....
Teoria perspektywy, opracowana przez Daniela Kahnemana i Amosa Tversky'ego, wyjaśnia, w jaki sposób ludzie podejmują decyzje w warunkach ryzyka i niepewności. Wbrew klasycznym teoriom ekonomicznym zakładającym racjonalność decyzji, teoria perspektywy pokazuje, że ludzkie wybory są często irracjonalne i zależą od sposobu, w jaki postrzegane są zyski i straty.
Na przykład, jak przedstawiono na wykresie, strata tej samej kwoty (np. 500 zł) wywołuje znacznie silniejsze emocje negatywne (smutek) niż emocje pozytywne wynikające z równoważnego zysku (radość). To zjawisko jest określane jako awersja do strat i jest kluczowym elementem teorii perspektywy.
Kluczowe zasady teorii perspektywy
Teoria perspektywy opiera się na kilku fundamentalnych zasadach, które odróżniają ją od klasycznej teorii decyzji. Najważniejsze z nich to:
- Efekt pewności – Ludzie bardziej preferują pewne wyniki niż te, które mają nawet niewielki stopień niepewności. Nawet jeśli alternatywne rozwiązania mają wyższe oczekiwane wartości, w przypadku niepewności decydują się na mniej ryzykowne opcje.
- Efekt izolacji – W procesie podejmowania decyzji ludzie często ignorują wspólne elementy różnych opcji, koncentrując się wyłącznie na różnicach między nimi.
- Awersja do strat – Ludzie przywiązują większą wagę do unikania strat niż do osiągania zysków. Strata tej samej wielkości emocjonalnie boli bardziej niż zysk tej samej wielkości cieszy.
- Funkcja wartości – Funkcja wartości w teorii perspektywy jest asymetryczna: dla strat jest bardziej stroma niż dla zysków, co oznacza, że ludzie są bardziej wrażliwi na straty niż na zyski.
- Probabilistyczne przekłamania – Ludzie mają tendencję do przeszacowywania małych prawdopodobieństw i niedoszacowywania dużych prawdopodobieństw.
Oznacza to, że ludzie:
- Bardziej boją się strat niż cieszą z zysków: Strata 500 zł wywołuje silniejsze negatywne emocje niż radość z zarobienia takiej samej kwoty.
- Preferują pewne korzyści: Ludzie często wybierają mniejsze, ale pewne zyski, zamiast podejmować ryzyko, nawet jeśli ryzykowna decyzja mogłaby przynieść większy zysk.
- Zniekształcają prawdopodobieństwo: Ludzie przeszacowują małe prawdopodobieństwa (np. wygranie na loterii) i niedoszacowują duże (np. ryzyko wypadku samochodowego).
Przykład działania teorii perspektywy
Załóżmy, że masz dwie opcje:
- Pewny zysk w wysokości 500 zł.
- 50% szansy na zysk 1000 zł, 50% szansy na brak zysku.
Według klasycznej teorii opcja druga ma wyższą oczekiwaną wartość (500 zł), więc powinna być preferowana. Jednak teoria perspektywy przewiduje, że większość ludzi wybierze opcję pierwszą, ponieważ preferują pewność. Podobnie, w przypadku strat, jeśli zaproponujemy opcje:
- Pewna strata 500 zł.
- 50% szansy na stratę 1000 zł, 50% szansy na brak straty.
Ludzie częściej wybierają opcję drugą, mimo że oczekiwana wartość jest taka sama, ponieważ starają się unikać pewnej straty.
Zastosowania teorii perspektywy
Teoria perspektywy znajduje szerokie zastosowanie w wielu dziedzinach, w tym zarządzaniu projektami. Oto kilka przykładów:
1. Rynki finansowe:
Inwestorzy często reagują emocjonalnie na wahania rynkowe. W obliczu możliwej straty mogą podejmować irracjonalne decyzje, takie jak sprzedaż akcji podczas gwałtownych spadków, co często jest nieopłacalne w długoterminowej perspektywie.
2. Marketing:
Reklamodawcy wykorzystują teorię perspektywy, podkreślając straty wynikające z braku zakupu produktu (np. „stracisz okazję!”). Ta strategia okazuje się bardziej skuteczna niż promowanie potencjalnych korzyści.
3. Polityka zdrowotna:
W kampaniach promujących zdrowie, szczególnie w programach antynikotynowych, często wykorzystywane jest ostrzeżenie przed stratami zdrowotnymi związanymi z paleniem, co jest bardziej efektywne niż skupianie się na korzyściach zdrowotnych.
4. Zarządzanie projektami:
W zarządzaniu projektami teoria perspektywy pomaga wyjaśnić, dlaczego menedżerowie i zespoły mogą preferować pewne, ale mniej efektywne opcje niż te, które wiążą się z większym ryzykiem, ale mogą przynieść wyższe korzyści. Na przykład, w sytuacji zagrożenia opóźnieniem projektu, zespół może podjąć decyzje mające na celu uniknięcie strat (opóźnień) kosztem innowacyjnych rozwiązań. Awersja do strat może prowadzić do unikania ryzyka nawet w sytuacjach, gdzie ryzyko może być korzystne.
Funkcja wartości: Co pokazuje wykres?
Wykres ilustruje asymetrię emocjonalnych reakcji na zyski i straty:
- Dla zysków krzywa jest bardziej płaska, co oznacza, że zyski powyżej pewnego poziomu przynoszą coraz mniejsze korzyści emocjonalne.
- Dla strat krzywa jest bardziej stroma, co pokazuje, że straty są odczuwane dużo mocniej. Strata 500 zł powoduje większy smutek niż radość z wygrania takiej samej kwoty.
W zarządzaniu projektami ta asymetria może prowadzić do sytuacji, w których zespoły są bardziej skłonne unikać ryzyka, nawet jeśli racjonalna analiza sugerowałaby, że warto podjąć wyzwanie.
Podsumowanie
Teoria perspektywy ukazuje, jak emocje związane ze stratą mogą przeważać nad racjonalnymi decyzjami. W zarządzaniu projektami, marketingu i innych dziedzinach zrozumienie, jak ludzie postrzegają ryzyko i zyski, może pomóc w podejmowaniu lepszych decyzji. Kluczowe jest zrozumienie, że ludzie nie są zawsze racjonalni – ich wybory są często zniekształcane przez strach przed stratą.
#perspektywa #zarządzanieprojektami #awersjadostrat #finanse #psychologiadecyzji #marketing
